Trauma en het zenuwstelsel

Wat Johannes Schmidt ons tijdens de traumatraining (2006 – 2007) al meegaf was het verband tussen trauma en het autonome zenuwstelsel. Maar dit kon ik destijds niet in de volle omvang vatten. Ondertussen is hier al weer veel meer over bekend: de Polyvagaaltheorie van Stephen Porges. En gelukkig is Jan Bommerez weer actief met het vertolken van deze theorie. Onderstaande is geïnspireerd op twee podcasts van Jan met Thijs Lindhout en met Sanae Orchi van Wijsdom.

Eerstens brengt Jan een verschil aan tussen shocktrauma en ontwikkelingstrauma waarvan de laatste nog steeds onderbelicht is. Shocktrauma kent waarschijnlijk iedereen: er is een heftige impact in korte tijd met als gevolg angst. Ontwikkelingstrauma ontstaat ten gevolge van kleinere heftige gebeurtenissen die langere tijd aanhouden met als gevolg angstigheid. En zoals Peter Levine zegt is niet de impact zelf de oorzaak van trauma maar het effect op het zenuwstelsel. 

Okay, dat zenuwstelsel dus. Hier een beetje krakkemikkige uitleg mijnerzijds maar mogelijk aanleiding voor jou om de podcasts van Jan te luisteren of je verder te verdiepen in de polyvagaaltheorie.

Twee dingen vooraf
Je zenuwstelsel is nog niet af is als je wordt geboren. 90% van de groei van de hersenen vindt plaats in je eerste vijf levensjaren. Dit gebeurt in coregulering, meestal met de moeder. Als de moeder veiligheid kent in haar zenuwstelsel en dat ook biedt dan leert het kind veiligheid herkennen. En als je dit als kind dus niet krijgt dan word je zenuwstelsel ingesteld op gevaar.

Waar Porges en de wereld van trauma zich op richt is het autonome zenuwstelsel. Het autonome zenuwstel is opgesplitst in twee delen: het sympathische deel en het parasympathische deel. Het sympathische deel zorgt in de gezonde situatie voor een staat van activiteit bij de gewone, normale dagelijkse dingen. Maar in geval van heftige triggers slaat dat sympathische deel door naar de bekende vecht of vlucht reactie. Het parasympathische deel zorgt in de gezonde situatie voor rust en ontspanning maar ten gevolge van die zelfde heftige triggers kan je via dit deel terechtkomen in de bekende freeze reactie. 

Een belangrijke term in de theorie is de nervus vagus, deze maakt deel uit van het parasympathische zenuwstelsel. Porges splits de nervus vagus op in dorsale vagus en ventrale vagus. Dorsale vagus loopt via de achterkant langs hersenstam en gaat naar hart, longen en spijsverteringsorganen. De ventrale vagus loopt langs de voorkant van de hersenstam en maakt verbinding tussen hart, oren en ogen en voorste hersenen.

De dorsale vagus stuurt dus de belangrijke organen aan maar zorgt dus in geval van triggers ook voor het stilleggen van die organen. De ventrale vagus zorgt ervoor dat je niet voortdurend in een stressstaat bent en regelt een ontspannen staat waarin je kunt waarnemen en redeneren; het sociale betrokkenheidssysteem. De ventrale staat stelt je primaire reactie uit omdat je een goede verbinding hebt met je voorste hersenen (overzicht) waardoor je in verbinding kunt blijven in de relatie. 

Porges stelt dat er drie staten zijn: de dorsale (freeze), de sympathische (fight/flight) en de ventrale (sociaal betrokken). Het is ook in deze volgorde dat de effecten zich voordoen, heen en weer. Dit noemt hij de hiërarchie. 

Wat nogal technisch is maar toch nuttige informatie is dat de dorsale vagus geen myeline heeft, wat een soort van smeermiddel is en zorgt voor een snelle verbinding terwijl de ventrale vagus dit wel heeft daarom wordt dit ook wel de slimme vagus genoemd. En hier komt dus een deel van het probleem: als die ventrale vagus niet goed ontwikkeld is in je vroege jaren dan heb je kans dat de dorsale staat minder snel wordt gecorrigeerd door de ventrale staat. 

Heling en herstel van het zelfregulerende vermogen van dit ventrale stelsel is zeker mogelijk maar krijg je niet door het inzicht, hoewel dat zeker helpend is, maar door ervaring en bewust oefenen. Zenuwstelsel begrijpt energie. Jan zegt hierover dat je je zenuwstelsel kunt transformeren door training en herhaling waardoor neurologisch iets verandert. Hij vertelt over een zenmeester die zei: Je moet niet streven naar verlichting maar van al je opinies afkomen. Jezelf dus de gedachte aanleren: “Okay daar komt een oordeel en nu ga ik even blijven waarnemen” dat is training van je manier van communiceren én van je zenuwstelsel. Op deze manier leer je je oordeel uit te stellen, je oordeelt sowieso maar je kunt het uitstellen. Je leert om de reactietijd tussen stimulus en respons te vergroten (Stephen Covey/Victor Frankl)

Mocht je nu meer willen leren en oefenen met gerichte informatie en trainingsmateriaal dan heeft Jan Bommerez een prachtige online-training die je hier kunt vinden. Let wel even op dat je onder de genoemde podcasts bovenin er een kortingscode te vinden is. 

Door jouw struikelen heel jij de wereld.

Eén van de heerlijke hapjes
 die Welmoed van Loft maakte voor mijn feest

In het voorjaar 2023 gaf ik een feest als een soort ritueel voor het einde van een periode in mijn leven. Afgerond vijftien jaar had ik van alles georganiseerd aan moedige ontmoetingen in allerlei vorm en maat. Ik ontdekte dat ik daarmee een vorm had gecreëerd voor mijn overlevingspatroon om beschouwend in de wereld te staan. Omdat ik een actieve keuze wilde maken om minder te gaan beschouwen en meer te gaan deelnemen had ik het nodig om te stoppen met wat ik dus lang en succesvol had gedaan maar wat me ook vasthield in dat patroon. 

Taraaaa mooi inzicht, goede ontwikkeling zou je zo zeggen. Maar ja, wat nu?
Oppassen op de kleinkinderen en deelnemen aan hun leven is zéker een waardevolle activiteit. Maar er is meer, stel dat ik nog 30 jaar te leven heb dan is er nog van alles te doen. Olivier Winants, op Linkedin erg actief met prachtige teksten rondom trauma, relaties en heling, inspireerde me. 

Het pad verliezen is deel van het pad
Wat is het pad wat voor me ligt en hoe geef ik vorm aan dat wat zich nog via mij wil manifesteren. Turn your personal mess in your message, zegt Olivier. Afgelopen halfjaar heb ik een aantal initiatieven gelanceerd die een zachte dood stierven door gebrek aan belangstelling. En dat is informatie, kennelijk kwamen die initiatieven niet uit de goeie bron.
Vandaar dat ik nu experimenteer met de uitspraak van Olivier: ‘Als je echt waarheid gaat spreken trek je je tribe aan.’ 

bospad naar het Pärt-centre in Laulasmaa, Estland

In deze zin staan twee termen waar ik, al schrijvend, over na wil denken en dat zijn: waarheid en tribe. Wat is nu mijn waarheid eigenlijk? En hoe ziet een tribe, mijn tribe er eigenlijk uit? 

Waarheid
Wat waar is in jou, is kwetsbaarheid, zegt Olivier; als je dit in jezelf naar boven laat komen dan heb je echte verbinding met de pijn. Helen is die pijn voelen en daar liefde aan toevoegen. 

Wat ik heb ontdekt rondom mijn waarheid is dat ik van jongsaf aan een ingebakken afkeer van hiërarchie heb. Dat iemand zich ‘de baas’ voelt, zegt mij weinig. En ik heb ontdekt dat er in mijn celgeheugen allerlei herinneringen liggen opgeslagen rondom fysiek geweld, onderdrukking en een doodsveroordeling waar het gaat om de macht van het woord. Dit noem ik mijn witchwound. Met terugwerkende kracht, met dit soort inzichten begrijp ik nu ook dat er onder mijn handen, grotendeels onbewust gestuurd, een groot vrouwennetwerk ontstond waar ik als thema aan meegaf: ‘Het versterken van de vrouwelijke energie’. En vandaar ook dat mijn waarheid is dat ik mijn energie nog steeds wil besteden aan het versterken van vrouwelijke energie, die van mij én die van anderen. 

Daarnaast ben ik, net als Olivier, bullshitmoe en heb ik nul zin in oppervlakkig gepraat. Natuurlijk snap ik wel dat het zo nu en dan fijn is om over het weer, kleding, bloemen of noem nog es te hebben. Maar mijn energie gaat stromen van een gesprek waarin het hart open gaat en de pijn gezien mag worden. 

Tribe
De tweede term tribe, elkaar durven nodig hebben, vraagt ook om verheldering. Zelfontwikkeling  en zelfredzaamheid bestaat niet, aldus Olivier. Helen kan alleen in relatie, het universum is relationeel. Hij gaat hierin zover dat hij één-op-één werk liever niet meer doet omdat het onethisch voelt: ‘Je bent een collectief verval aan het reduceren tot een individueel probleem’. 

Als je de ander werkelijk ontmoet dan komt de overleving eerst naar boven. Dit is, in zijn woorden, een gevolg van het feit dat je verliefd hebt moeten worden op de pijn van je moeder. Jouw leven als pasgeborene en jong kind is letterlijk afhankelijk van je moeder en uiteraard ook je vader maar toch in eerste instantie je moeder. Als het met haar niet goed gaat dan is er een existentieel probleem, het voelt voor het kind letterlijk als een kwestie van leven en dood. Die angst wordt een imprint voor de rest van ons leven. En hier ontstaat trauma, Peter Levine zegt hierover: ‘niet de gebeurtenis maar wat de gebeurtenis met je zenuwstelsel heeft gedaan geeft trauma. Je hebt de reactie niet uit kunnen leven, bv vechten/vluchten kon niet uitgeleefd worden.’

En als dat jonge kind kan je dus niet kiezen of je blijft of gaat. Je móet dus wel verliefd worden op die pijn van je moeder. Wat een bijzondere formulering kiest Olivier hier. Maar ik kan dit navoelen.
En in mijn wereld voelt het veilig als ik zorg. Maar dat is dus wat ik heb moeten doen als dat hele jonge kind. Ergens in een andere blog omschrijf ik mijn overlevingsmechanisme als volgt: “ik moet zorgen, anders vallen er doden”. En doordat je verliefd hebt moeten worden op die pijn van je moeder is liefde daarmee, by definition,  onbetrouwbaar geworden want die gaat (ging!) samen met pijn. 

Heling vraagt dus om die pijn onder ogen te komen en hier liefde aan toe te voegen. En de pijn voelen geeft ontspanning omdat je je weerstand mag opgeven. Als je verliefd kunt worden op je eigen pijn dan stopt het lijden en wordt elke binding verbroken en waar binding wordt verbroken kan vérbinding ontstaan.

Hij wil, en ik met hem, plekken gaan herstellen, een stam/tribe, waar je volledig je waarheid kan spreken, waar je aangenomen wordt en diepe verbinding kunt voelen.
En dat vraagt in mijn optiek om moedige ontmoetingen en elke keer opnieuw je bewust worden van je lijf, er goed voor zorgen en actief je zenuwstelsel reguleren. Daarover schrijf ik in de volgende blog, geïnspireerd door Jan Bommerez.